​مقایسه انقلاب اسلامی ایران با انقلاب‌های سده اخیر جهان / سید مصطفی موسوی

یکی از راه‌های پی بردن به اهمیت و عظمت انقلاب اسلامی ایران، مقایسه تطبیقی انقلاب اسلامی با دیگر انقلاب‌های بزرگ دنیاست.

انقلاب‌های فروانی در یک سده اخیر به وقوع پیوسته است که هر کدام در زمان خود موجی از تحول را در سطح بین‌الملل ایجاد کرد. نگاهی گذرا به انقلاب‌های بزرگ سده‌های اخیر همچون انقلاب کبیر فرانسه، اکتبر روسیه، انقلاب الجزایر و … به خوبی عمق و عظمت انقلابی اسلامی ایران را آشکار خواهد کرد. در این مقاله شرایط نظامی، سیاسی، اقتصادی و حمایت بین‌المللی مرحله قبل از پیروزی انقلاب‌های بزرگ دنیا را مورد بررسی قرار می‌دهیم و آنگاه آن را با شرایط انقلاب اسلامی ایران مطابقت داده و آنها را مقایسه خواهیم کرد.

مناسب است ابتدا به این مطلب اشاره کنیم که انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره) یک تفاوت اساسی با دیگر انقلاب‌های بزرگ دنیا دارد و آن هم پویایی و ماندگاری این انقلاب بزرگ است. امروز از انقلاب روسیه جز خاطرات تلخ دیکتاتوری سیاه استالین و اعدام‌ها و تبعیدهای وی، چیزی در ذهن‌ها باقی نمانده است. از انقلاب عبرت آموز الجزایر نیز چیزی به ارمغان نماند. انقلابی که از مساجد و مدارس دینی شروع شد، پس از پیروزی حتی یک روز هم حکومت دینی را تجربه نکرد و بالاخره انقلاب فرانسه که با آرمان‌های «ولتر» و «ژان ژا پلوسه» آغاز شد با دیکتاتوری «ناپلئون بناپارت» و کشور گشایی‌های وی ادامه یافت و با اعدام انقلابیون به بیراهه کشیده شد.

اما انقلاب اسلامی ایران با اندیشه‌های بلند و جاودانه امام خمینی (ره) همچنان تازه و پویا باقی مانده است. رمز مانایی و پویایی انقلاب امام خمینی را باید در ماهیت اندیشه‌های جاوید حضرت امام جستجو کرد، اندیشه‌هایی که امروز به عنوان یک مکتب جدید، قد علم کرده و تعریف جدیدی از قدرت را در جهان امروز به نمایش گذاشته است.

برای مقایسه انقلاب‌های سده‌های اخیر با انقلاب اسلامی ایران باید این نکته را در نظر داشت که اصولا مقایسه انقلاب‌ها امری دشوار است؛ زیرا هر انقلابی در شرایط خاص خود اتفاق افتاده و شرایط انقلاب‌ها متفاوت می‌باشند و ازطرف دیگر، ایده‌ها و آرمان‌های شخصیت‌های انقلابی نیز تفاوت‌های اساسی دارند.

اما به هرحال یکی از راه‌های پی بردن به عظمت انقلاب اسلامی ایران، مقایسه آن با دیگر انقلاب‌های دنیاست. به طور کلی می‌توان گفت هر انقلابی دارای سه مرحله است: مرحله قبل از پیروزی، مرحله بعد از پیروزی و مرحله بعد از پیروزی. اما نکته مهم و اساسی در این مقایسه، بررسی شرایط انقلاب‌ها در مرحله نخست یعنی مرحله قبل از پیروزی است. در این مقاله به مقایسه مختصر انقلاب اسلامی ایران و بعضی از انقلاب‌های بزرگ قرن اخیر می‌پردازیم:

اگر تاریخ انقلاب فرانسه را بررسی کنیم خواهیم دید، کشور فرانسه قبل از وقوع انقلاب، از نظر اقتصادی در شرایط بحرانی به سر می‌برد. همچنین کشور روسیه در آغاز قرن بیستم از موقعیت اقتصادی مطلوبی برخوردار نبود. بررسی انقلاب مردم چین نشان می‌دهد این کشور از مدت‌ها قبل از انقلاب، به دلیل نفوذ بیگانگان و نابودی اقتصاد سنتی، با ورشکستگی کشاورزی و اقتصادی رو به رو بود. در کشور الجزایر، اشغال طولانی مدت فرانسه، موجب بروز فقر شدید برای مردم الجزایر و ثروت برای فرانسویان شده بود؛ ولی کشور ایران برخلاف این کشورها در شرایط خوبی از نظر اقتصادی قرار داشت و تمام شاخص‌های اقتصادی آن مثبت و حتی خود، تبدیل به یک کشور وام دهنده به کشورهای غربی شده بود.

از لحاظ نظامی و حمایت‌های بین‌المللی نیز این مقایسه بسیار جالب و در خور توجه است. رژیم حاکم بر فرانسه در زمان انقلاب، از نظر نظامی و نیز حمایت بین‌المللی در موقعیت مناسبی قرار نداشت. رژیم تزاری در روسیه هم قبل از انقلاب، در موقعیت بحرانی قرار داشت. رژیم ملی‌گرای چین، هنگام انقلاب در موقعیتی قرار نداشت که بتواند از طریق نظامیان، انقلاب را سرکوب کند، همچنین حامیان بین‌المللی چین از حمایت آن کشور دست برداشتند. نیروهای نظامی فرانسوی به دلیل شکست‌هایی که در جنگ‌های خارجی متحمل شده بودند، توان لازم برای سرکوب نهضت آزادی بخش الجزایر را نداشتند و حوادث از نظر بین‌المللی طوری پیش می‌رفت که از هر جهت به نفع مردم الجزایر بود.

اما بر خلاف کشورهای فرانسه، روسیه، چین و الجزایر، رژیم حاکم بر ایران در هنگام بروز انقلاب اسلامی، هم از نظر نظامی و هم از جهت حمایت بین‌المللی در بهترین شرایط ممکن به سر می‌برد و ظاهرا اوضاع خوبی را تجربه می‌کرد. ارتش ایران، یک ارتش کاملاً مجهز، سازماندهی شده، دارای سلسله مراتب نظامی جدی، وفادار به شاه و آماده هر گونه اقدام بود. همچنین از نظر حمایت بین‌المللی، تمام کشورهای جهان از رژیم شاه حمایت می‌کردند.

نتیجه این که رژیم پهلوی قبل از انقلاب اسلامی ایران، برخلاف کشورهای فرانسه، روسیه، چین و الجزایر، نه تنها در شرایط بحران اقتصادی به سر نمی‌برد، بلکه در مقایسه با آنها از شرایط اقتصادی مطلوبی برخوردار بود و حتی خود، تبدیل به یک کشور وام دهنده به کشورهای غربی مانند فرانسه و انگلستان شده بود.

بنابراین و با توجه به بررسی اجمالی شرایط این انقلاب‌ها می‌توان به این نتیجه رسید که شرایط اقتصادی ایران قبل از انقلاب، زمینه ساز حرکت‌های انقلابی نبود. همچنین برخلاف کشورهای مذکور، رژیم حاکم بر ایران هنگام بروز انقلاب اسلامی، هم از نظر نظامی و هم از جهت حمایت بین‌المللی در بهترین شرایط ممکن به سر می‌برد. اما در عین حال، انقلاب اسلامی ایران با رهبری خردمندانه امام خمینی رحمه الله علیه و با رشادت و مقاومت مردم مسلمان ایران به پیروزی رسید.

رمز اصلی پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تکیه کردن بر مضامین دینی و مذهبی بود؛ این انقلاب با باورهای مذهبی مردم گره خورده بود و به همین علت تمام قشرها جامعه آن روز ایران به صورت قاطع از انقلاب اسلامی حمایت کرده و صفحه‌ای جدید در تحولات جهان را رقم زدند.