انتخابات افغانستان؛ مشق زنان در زمین مردان

در کم‌تر از دو دهه اخیر که افغانستان برای نخستین‌بار در تاریخ سیاسی خود، مشق مردم‌سالاری و تمرین دموکراسی با سازوکار انتخابات مستقیم ملی کرده است، مدیران اصلی کمیسیون‌های انتخاباتی، مردان بوده‌اند.

هدف از این نوشته اما هرگز، نگاه جنسیتی به یک حوزه‌ مدیریتی نیست؛ اما این واقعیت را هم نمی‌توان نادیده گرفت که همه تجربه‌های پیشین انتخاباتی در افغانستان، بربنیاد پارادایم‌های مرسوم مدرن، شکست‌‌خورده و  دارای بار و بسامد منفی بوده‌اند.

تاکنون از بسیاری جهات، عوامل این ناکامی‌ها و نارسایی‌ها مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته؛ اما کمتر از منظر جنسیتی به این امر، نگاه شده است.

تحول تازه در نهادهای انتخاباتی افغانستان اما به ‌ناگزیر ضرورت نگاه از نظرگاه جنسیت به شیوه مدیریت روندهای انتخاباتی و چشم‌اندازهای قابل تصور برای آن را بازگو می‌کند.

هیأت اداری کمیسیون‌های انتخاباتی، پس از انتخابات میان اعضای این کمیسیون‌ها تعیین شد که در نتیجه آن، حوا علم نورستانی به عنوان رئیس کمیسیون انتخابات و زهره بیان شینواری به عنوان رئیس کمیسیون شکایت‌های انتخاباتی انتخاب شدند.

حوا علم نورستانی؛ رئیس جدید کمیسیون انتخابات گفته است که اعلام نتایج انتخابات پارلمانی از اولین برنامه‌‌های کاری کمیسیون انتخابات است و با همکاری کمیسیون رسیدگی به شکایت‌های انتخاباتی هرچه زودتر آن ‌را اعلام می‌کنند.

خانم نورستانی برگزاری انتخابات ریاست جمهوری را که قرار است در ۲۹ سرطان سال آینده برگزار شود، از عمده‌ترین چالش‌های کمیسیون انتخابات دانست؛ ولی ابراز امیدواری کرد که با همکاری احزاب و جامعه مدنی بتوانند این انتخابات را موفقانه برگزار کنند.

صرف نظر از برنامه‌‌ها و اولویت‌بندی‌هایی که خانم نورستانی اعلام کرده است، نفس حضور او و خانم شینواری در رأس دو کمیسیون انتخاباتی، تحول تازه‌ای است که بی‌تردید برای بسیاری از ناظران و مردم افغانستان، جالب توجه خواهد بود.

در شرایطی که با برگزاری انتخابات پارلمانی پاییز امسال که نتایج نهایی آن هنوز هم اعلام نشده است، آخرین امیدها برای احیای دوباره دموکراسی در حال مرگ افغانستان از میان رفت، بازیگران این عرصه، این‌بار برای کشاندن مردم به صحنه، ابتکار تازه‌ای به خرج دادند و آن، واگذاری مدیریت هردو کمیسیون انتخاباتی به زنان بود.

این تحول در کشوری که سابقه‌ای سیاه و طولانی در ستم به زنان و انکار حق حضور اجتماعی و نقش‌‌آفرینی سیاسی و اجرایی آن‌ها را دارد، می‌تواند بسیار ارزشمند و قابل ستایش باشد.

از آن‌سو در حالی که در بحبوحه صلح با طالبان، ترس و هراس و نگرانی، یکبار دیگر بر ذهن و ضمیر زنان افغانستان سایه انداخته است، برگزیده‌شدن دو فعال زن در رأس دو کمیسیون مهم انتخاباتی، حرکتی ارجمند و امیدبخش به حساب می‌آید و ممکن است به تلطیف فضا و کاهش فشارهای روانی ناشی از صدای پای صلح با طالبان روی زنان، کمک کند.

با این حال، این تنها بخشی از ماجراست که رویه مثبت آن را بازتاب می‌دهد. در این میان اما مسایل دیگری هم هستند که به تردیدها نسبت به تأثیر مثبت حضور زنان در رأس دو نهاد بسیار اثرگذار و سرنوشت‌ساز انتخاباتی دامن می‌زنند.

یکی از این مسایل، آسیب‌پذیری زنان در قبال عوامل تعیین‌کننده در بازی قدرت ‌به‌ویژه در کشوری مانند افغانستان است؛ پول و ثروت و موقعیت و مقام‌ و نسبت‌های خانوادگی و خویشاوندی و حتی ارعاب و تهدید، بخشی از مسایلی هستند که زنان نسبت به مردان، در برابر آن‌ها آسیب‌پذیرتر می‌نمایند. هرگز نباید این برداشت را به نگاه تحقیرآمیز جسیتی نسبت به زنان، ربط‌ داد؛ بلکه تفاوت‌های طبیعی، ویژگی‌های ذاتی و فاصله‌های وجودی زنان و مردان، این برداشت را تأیید می‌کند.

از جانب دیگر، حتی اگر تفاوت‌های ساختاری وجود و روان و رویکردهای عاطفی زنان و تأثیر آن‌ روی تصمیم‌های مدیران زن در سمت‌های اجرایی و قضایی (کمیسیون رسیدگی به شکایات انتخاباتی، نوعی دادگاه ویژه انتخابات محسوب می‌شود) را نادیده بگیریم، تجربه‌های زیسته و آموزه‌های آزموده زنان در حوزه مدیریت و قضاوت نشان می‌دهد که مشق زنان در زمین مردان، هرگز رویداد مثبتی نیست و بازخورد و بازدهی آن‌ هم بهتر از نتیجه‌ای که در عملی مشابه از مردان، به دست آمده، نبوده است. بربنیاد این تجربه‌ها زنان در زمین مردان، مردانه عمل می‌کنند؛ بنابراین، بعید است حضور دو زن در رأس دو کمیسیون انتخابات، پیامدهای بهتر و متفاوت‌تری از آنچه پیش از این، مدیران مرد، به نمایش گذاشته‌اند، در پی داشته باشد.

افق